Diabetes mellitus is een aandoening die, als je niet oplet, serieuze gevolgen kan hebben voor je voeten. We spreken dan van een ‘diabetische voet’. Dit klinkt misschien als een algemene term, maar het omvat een reeks problemen die kunnen leiden tot wonden (ulcera) die slecht genezen en in het ergste geval zelfs amputaties. Naar schatting had 50% van de amputaties bij mensen met diabetes voorkomen kunnen worden met tijdige en adequate zorg. Gelukkig sta je er niet alleen voor. Podotherapie speelt een sleutelrol in het voorkomen en behandelen van deze voetproblemen, en helpt je om letterlijk en figuurlijk steviger in je schoenen te staan.
De sluipende gevaren van diabetes voor je voeten
Misschien vraag je je af waarom juist voeten zo kwetsbaar zijn bij diabetes. Dit komt hoofdzakelijk door twee processen die ongemerkt kunnen ontstaan. Ten eerste kan diabetes de zenuwen aantasten, vooral in je voeten en benen. Dit noemen we neuropathie. Het gevolg is dat je minder gevoel hebt in je voeten. Een klein steentje in je schoen, een blaar of een wondje voel je misschien niet of nauwelijks, waardoor het risico op onopgemerkte verwondingen toeneemt. Zonder dat je het merkt, kan zo’n klein letsel verergeren. Ten tweede kan diabetes de bloedvaten beschadigen (angiopathie), waardoor de bloedtoevoer naar je voeten vermindert. Een goede bloedcirculatie is essentieel voor het genezen van wondjes. Als deze is aangetast, genezen wondjes langzamer of zelfs helemaal niet, wat het risico op infecties en ernstigere complicaties zoals voetulcera aanzienlijk verhoogt. Jaarlijks krijgen duizenden mensen in Nederland te maken met diabetische voetulcera, en een deel hiervan leidt tot amputaties, iets wat we met goede zorg vaak kunnen voorkomen. Een andere, minder bekende maar ernstige complicatie is de Acute Charcot Neuro-Osteo-Arthropathie (ACN), waarbij botten in de voet verzwakken en breken, leidend tot misvormingen.
De cijfers liegen er niet om: ongeveer een kwart van de mensen met diabetes ontwikkelt ooit in het leven een diabetische voet. Het is dus geen zeldzaamheid, maar een reëel risico waar je alert op moet zijn. De combinatie van verminderd gevoel en een slechtere doorbloeding, zoals de medische illustratie hieronder laat zien bij een vergelijking van de microcirculatie in gezonde en diabetische voeten, maakt dat een onschuldig lijkend probleem snel kan escaleren. Deze illustratie toont duidelijk hoe autonome neuropathie de bloedvaten beïnvloedt, wat leidt tot verwijding van AV-shunts (abnormale verbindingen tussen slagaders en aders), vernauwing van precapillaire vaten (kleine bloedvaatjes die de haarvaten voeden) en uiteindelijk capillaire ischemie (onvoldoende bloedtoevoer naar de kleinste bloedvaatjes, de haarvaten). Daarom is vroege herkenning en preventie, waarbij de podotherapeut een centrale rol speelt, van onschatbare waarde.
De podotherapeut jouw specialist in diabetische voetzorg
Een podotherapeut is een hbo-opgeleide paramedicus, gespecialiseerd in het onderzoeken, behandelen en voorkomen van klachten aan de voeten en de structuren die daarmee samenhangen, zoals enkels, knieën, heupen en rug. Binnen dit vakgebied hebben podotherapeuten specifieke expertise opgebouwd rondom de diabetische voet. Ze zijn getraind om de complexe problematiek te doorgronden en een cruciale rol te spelen in zowel de preventie als de behandeling van voetcomplicaties bij diabetes. Ze werken vaak binnen een multidisciplinair team, samen met je huisarts, praktijkondersteuner, internist, diabetesverpleegkundige en eventueel een vaatchirurg. Deze integrale aanpak, zoals ook beschreven in de waardevolle Richtlijn Diabetische Voet, is essentieel voor de beste zorg en wordt ondersteund door uitgebreide nascholingsprogramma’s waar podotherapeuten actief aan bijdragen.
Wat gebeurt er tijdens een podotherapeutisch consult
Bij je eerste bezoek, of tijdens een periodieke controle, zal de podotherapeut een uitgebreid voetonderzoek uitvoeren. Dit is meer dan alleen even naar je voeten kijken. De podotherapeut test het gevoel in je voeten met bijvoorbeeld een monofilament (een dun kunststof draadje waarmee de tastzin wordt getest, zoals zichtbaar in de afbeelding hieronder) en een stemvork (een instrument dat trillingen produceert om het vermogen om vibraties te voelen te testen, een belangrijk aspect van zenuwfunctie) om te bepalen of er sprake is van neuropathie. Ook de doorbloeding wordt beoordeeld door te voelen naar pulsaties in de voet (zoals de dorsalis pedis en tibialis posterior, belangrijke slagaders in de voet) en eventueel met een Doppler-apparaat te luisteren naar de bloedstroom. De huid wordt geïnspecteerd op wondjes, blaren, eelt, likdoorns, kloven, roodheid, warmte, zwelling of verkleuringen. Daarnaast wordt gekeken naar de stand van je voeten en tenen (bijvoorbeeld hamertenen of bunions), de beweeglijkheid van je gewrichten en je looppatroon. Je schoenen worden ook onder de loep genomen: passen ze goed, bieden ze voldoende steun en bescherming, en veroorzaken ze geen drukplekken? Al deze informatie, inclusief de visuele beoordeling van drukpunten zoals eveneens getoond in de afbeelding hieronder, helpt de podotherapeut om een goed beeld te krijgen van jouw specifieke situatie en risico’s.
Jouw persoonlijke zorgprofiel en behandelplan
Op basis van het onderzoek stelt de podotherapeut, vaak in overleg met je hoofdbehandelaar (zoals de huisarts of internist), een zorgprofiel vast. Dit profiel (variërend van 0 tot 4) geeft aan hoe hoog jouw risico is op het ontwikkelen van voetwonden. Hoe hoger het zorgprofiel, hoe intensiever de zorg en begeleiding vaak is en hoe groter de noodzaak voor een doorverwijzing naar de podotherapeut. Vervolgens wordt er een persoonlijk behandelplan opgesteld. Dit plan is helemaal afgestemd op jouw voeten en jouw situatie. Het kan adviezen bevatten over zelfzorg, schoeisel, maar ook specifieke behandelingen zoals het verwijderen van eelt, het maken van steunzolen of orthesen (teenstukjes) om drukplekken te ontlasten, of wondbehandeling indien nodig. De podotherapeut is jouw centrale aanspreekpunt voor deze zorg en bepaalt welke interventies nodig zijn om problemen te voorkomen of te behandelen.
Preventie en behandeling een tweeledige aanpak door de podotherapeut
De zorg van de podotherapeut richt zich op twee belangrijke pijlers: het voorkomen van voetproblemen (preventie) en het behandelen van reeds bestaande klachten. Beide zijn essentieel om de gezondheid van je voeten op lange termijn te waarborgen.
Voorkomen is beter dan genezen preventieve maatregelen
De belangrijkste taak van de podotherapeut is misschien wel preventie. Door risicofactoren vroegtijdig te signaleren en aan te pakken, kunnen veel problemen worden voorkomen. Dit omvat:
- Regelmatige controles: Het advies is om minimaal één keer per jaar je voeten te laten controleren door een podotherapeut, ook als je (nog) geen klachten hebt. Bij een hoger risicoprofiel kunnen frequentere controles nodig zijn.
- Professionele voetverzorging: De podotherapeut kan eelt en likdoorns op een veilige manier verwijderen. Zelf experimenteren met mesjes of chemische middelen wordt sterk afgeraden, omdat je gemakkelijk wondjes kunt veroorzaken, zeker als je verminderd gevoel hebt.
- Schoenadvies: Goed passend schoeisel is cruciaal. De podotherapeut adviseert je over welke schoenen geschikt zijn en waar je op moet letten bij de aanschaf, bijvoorbeeld schoenen met voldoende ruimte voor de tenen (zowel in de breedte als in de hoogte), een lage of geen hak, een goede sluiting (zoals veters of klittenband) die de voet goed op zijn plek houdt, en een stevige hielkap voor stabiliteit. Soms zijn (semi-)orthopedische schoenen of aanpassingen aan je eigen schoenen nodig.
- Drukontlasting: Als er sprake is van verhoogde druk op bepaalde delen van je voet, kan de podotherapeut hulpmiddelen aanmeten. Denk hierbij aan op maat gemaakte steunzolen (podotherapeutische zolen) die de druk beter verdelen, of siliconen orthesen om tenen te beschermen of te corrigeren.
- Voorlichting en educatie: Je krijgt uitgebreide informatie over hoe je zelf je voeten dagelijks kunt inspecteren en verzorgen, zoals het controleren op roodheid, blaren, wondjes of zwellingen, en het dagelijks wassen met lauwwarm water en zorgvuldig afdrogen, vooral tussen de tenen. Ook leer je alarmsignalen herkennen, zoals tintelingen, pijn, verlies van gevoel, zwelling, of wondjes die niet genezen, zodat je tijdig aan de bel trekt als er iets mis is. De podotherapeut houdt hierbij ook rekening met jouw persoonlijke situatie, zoals eventuele visuele beperkingen of als je aan huis gebonden bent, om ervoor te zorgen dat de voorlichting en zorgadviezen passend en uitvoerbaar zijn. Hulpmiddelen zoals de Diabetes Voetencheck app kunnen hierbij ondersteuning bieden.
- Algemene veiligheid in huis: Naast specifieke voetzorg is het belangrijk om aandacht te besteden aan algemene veiligheid in en om het huis om vallen en letsel te voorkomen, vooral als je mobiliteit of gevoel verminderd is. Een simpele maar effectieve aanpassing kan het plaatsen van een stevige Handgreep zwart zijn op strategische plekken, zoals bij trappen of in de badkamer. Dit biedt extra ondersteuning en stabiliteit, wat indirect bijdraagt aan de bescherming van je kwetsbare voeten en je algehele welzijn bevordert.
Effectieve behandeling bij bestaande voetproblemen
Als er toch voetproblemen ontstaan, zoals een wondje, ingegroeide teennagel of een pijnlijke drukplek, dan zorgt de podotherapeut voor een adequate behandeling. Afhankelijk van de aard en ernst van het probleem kan dit bestaan uit:
- Wondzorg: Diabetische wonden vereisen specialistische zorg om infecties te voorkomen en genezing te bevorderen. De podotherapeut reinigt de wond, verwijdert eventueel dood weefsel en brengt een passend verband aan. Ook wordt de oorzaak van de wond aangepakt, bijvoorbeeld door drukontlasting.
- Vilttherapie: Dit is een tijdelijke methode om acute drukplekken of wonden direct te ontlasten met behulp van viltmateriaal.
- Nagelbehandeling: Problemen zoals ingegroeide, verdikte of schimmelnagels worden vakkundig behandeld om pijn en verdere complicaties te voorkomen.
- Samenwerking met pedicures: Voor bepaalde medisch noodzakelijke behandelingen, zoals het verwijderen van eelt of verzorgen van nagels binnen het behandelplan, kan de podotherapeut samenwerken met een gecontracteerde (medisch) pedicure. De podotherapeut blijft hierbij eindverantwoordelijk.
- Doorverwijzing: Indien nodig verwijst de podotherapeut je door naar andere specialisten, zoals een arts, vaatchirurg, orthopedisch schoenmaker of een gespecialiseerde voetkliniek, waar de deskundige zorg zoals die wordt onderschreven door bijvoorbeeld Ziekenhuis Amstelland beschikbaar is.
Jouw weg naar podotherapeutische zorg verwijzing en vergoeding
De toegang tot podotherapeutische zorg voor mensen met diabetes is in Nederland goed geregeld, maar het is wel belangrijk te weten hoe het werkt. Meestal heb je een verwijzing nodig van je huisarts, praktijkondersteuner of internist om voor vergoeding in aanmerking te komen, zeker als het gaat om medisch noodzakelijke voetzorg binnen een hoger zorgprofiel. Zoals eerder genoemd, stelt de podotherapeut een zorgprofiel vast. Vanaf zorgprofiel 2 wordt de medisch noodzakelijke voetzorg die in je persoonlijke behandelplan staat, volledig vergoed vanuit de basisverzekering. Een prettige bijkomstigheid is dat hierop geen eigen risico van toepassing is. Dit wordt helder uiteengezet door de informatieve website van Rondom Podotherapeuten. Voor zorgprofiel 1, of voor zorg die niet als medisch noodzakelijk wordt gezien, kan een aanvullende verzekering soms uitkomst bieden, anders zijn de kosten voor eigen rekening. Je podotherapeut kan je hierover informeren en heeft contracten met zorgverzekeraars, waardoor de financiële afhandeling voor de vergoede zorg vaak rechtstreeks verloopt en je geen factuur ontvangt. De Nederlandse Vereniging van Podotherapeuten (NVvP) is ook betrokken bij het opstellen van richtlijnen zoals de belangrijke Zorgmodule Preventie Diabetische Voetulcera, wat het belang van deze gestructureerde en heilzame aanpak onderstreept.
Neem de regie over je voetgezondheid een investering die loont
Je voeten dragen je letterlijk door het leven. Bij diabetes verdienen ze extra aandacht en zorg. Podotherapie is hierbij geen luxe, maar een essentieel onderdeel van je totale diabetesmanagement. Een goede voetfunctie, ondersteund door podotherapie, is niet alleen vitaal voor mensen met diabetes, maar heeft ook een bredere impact; zo kan podotherapeutische expertise zelfs de positieve invloed op sportprestaties hebben. Door regelmatig een podotherapeut te bezoeken, actief mee te werken aan je behandelplan en de adviezen voor zelfzorg op te volgen, investeer je in je mobiliteit, je onafhankelijkheid en je algehele kwaliteit van leven. De wetenschap staat ook niet stil; initiatieven zoals de innovatieve Datawerkplaats analyseren gegevens om de podotherapeutische zorg bij diabetes continu te verbeteren en nog beter af te stemmen op de individuele patiënt. Het is een samenwerking: jij, je podotherapeut en andere zorgverleners. Samen zorgen jullie ervoor dat je voeten je zo lang en zo comfortabel mogelijk kunnen blijven dragen. Wees dus proactief, stel vragen en neem de verantwoordelijkheid voor je voetgezondheid – het is een van de beste dingen die je voor jezelf kunt doen. Voor meer informatie over hoe je je leefstijl kunt optimaliseren, en hoe zelfs aanpassingen in dagelijkse routines, zoals het gezond gebruiken van je bedrijfsbus, kunnen bijdragen aan je algehele welzijn, kun je verder lezen.
